Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học (22/5/2018): Bảo đảm sự đa dạng cho các sự sống trên trái đất

Đa dạng sinh học

Đa dạng sinh học là một thuật ngữ dùng để chỉ tất cả các hình thức của sự sống trên trái đất và các thuộc tính tự nhiên của chúng. Đa dạng sinh học mà chúng ta thấy hôm nay là kết quả của một quá trình tiến hóa qua hàng tỷ năm, được hình thành bởi quá trình tự nhiên và ngày càng gia tăng, do ảnh hưởng của con người. Nó tạo nên tấm màn cho cuộc sống mà trong đó chúng ta là một phần không thể thiếu và khi đó chúng ta hoàn toàn phải phụ thuộc vào chúng.

Đa dạng sinh học thường được giải thích là sự phong phú của rất nhiều loại thực vật, động vật và vi sinh vật. Hiện nay, khoảng 1,75 triệu loài đã được xác định, cơ bản là những sinh vật nhỏ như côn trùng. Nhìn chung, các nhà khoa học ước tính số lượng loài đang tồn tại hiện nay khoảng 13 triệu loài, trong khi phạm vi ước tính từ 3 – 100 triệu ...

Thêm vào đó, đa dạng sinh học cũng bao gồm những khác biệt di truyền trong mỗi loài – đó là, ví dụ, sự khác biệt giữa các giống cây trồng, giống vật nuôi. Nhiễm sắc thể, gen và ADN – là những nhân tố xây dựng nên cuộc sống – xác định tính độc đáo của mỗi cá thể trong mỗi loài.

Một khía cạnh khác của đa dạng sinh học là sự đa dạng của các hệ sinh thái mà chúng ta gặp trong sa mạc, rừng, các vùng đất ngập nước, núi, hồ, sông, và cảnh quan nông nghiệp. Trong mỗi hệ sinh thái, các sinh vật sống, kể cả con người, tạo thành một cộng đồng và tương tác với nhau, cùng với không khí, nước và đất xung quanh.

Đa dạng sinh học cũng là sự kết hợp của các hình thức sống và tương tác với nhau và với phần còn lại của môi trường, từ đó làm cho trái đất trở thành một nơi sinh sống độc đáo cho con người. Đa dạng sinh học cũng cung cấp nhiều hàng hóa và dịch vụ giúp duy trì cuộc sống của chúng ta.

Chính vì vậy, tại Hội nghị thượng đỉnh trái đất Rio de Janeiro năm 1992, các nhà lãnh đạo thế giới đã nhất trí về một chiến lược toàn cầu để “phát triển bền vững”, trong đó đáp ứng các nhu cầu hiện tại, mang lại cho thế hệ tương lai một thế giới bền vững và thịnh vượng. Một trong các thỏa thuận mấu chốt được thông qua tại Rio là Công ước Đa dạng sinh học cam kết duy trì nền tảng sinh thái của thế giới đồng thời hướng tới phát triển kinh tế.

Giá trị của đa dạng sinh học

Có thể khẳng định rằng bảo vệ đa dạng sinh học đem lại những lợi ích to lớn cho cuộc sống của chính chúng ta. Các nguồn tài nguyên sinh vật là những trụ cột giúp xây dựng các nền văn minh. Các sản phẩm của thiên nhiên là cơ sở cho các hoạt động đa dạng như nông nghiệp, mỹ phẩm, dược phẩm, giấy và bột giấy, làm vườn, xây dựng và xử lý chất thải. Sự suy giảm đa dạng sinh học đe dọa nguồn cung cấp thực phẩm, cơ hội thưởng thức các hình thức giải trí và tham quan, cũng như các nguồn tài nguyên gỗ, các loại thuốc và năng lượng của chúng ta. Nó cũng gây trở ngại cho các chức năng sinh thái thiết thiếu cho đời sống nhân loại.

Nhu cầu của chúng ta đối với các yếu tố của thiên nhiên là rất lớn và không thể dự đoán trước. Thêm vào đó, hàng loạt tương tác giữa các thành phần khác nhau của đa dạng sinh học làm cho hành tinh của chúng ta trở thành nơi sinh sống được đối với tất cả các loài, kể cả con người. Sức khỏe thể chất cũng như sức khỏe kinh tế và xã hội của chúng ta phụ thuộc vào nguồn cung cấp liên tục của các dịch vụ sinh thái khác nhau. Các dịch vụ mà thiên nhiên mang lại cho chúng ta rất đa dạng và gần như vô hạn. Ví dụ, chúng ta hầu như không thể thay thế, ở quy mô lớn, các dịch vụ chống sâu bệnh do các sinh vật ăn các loại ký sinh trùng khác nhau, hoặc các dịch vụ thụ phấn được thực hiện bởi côn trùng và các loài chim di chuyển liên tục hàng ngày...

Tuy nhiên, thực tế đang diễn ra, đó là tình trạng suy giảm đa dạng sinh học hiện nay phần lớn là kết quả của hoạt động của con người và đây chính là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự phát triển của nhân loại. Mặc dù có không ít nỗ lực được thực hiện trong suốt nhiều năm qua song sự mất mát đa dạng sinh học trên thế giới vẫn tiếp tục phá hủy môi trường sống, chủ yếu là tình trạng khai thác quá mức, ô nhiễm...

Chính vì vậy, một hành động khẩn cấp và mang tính quyết định là cần thiết để bảo vệ, bảo tồn và duy trì các gen, các loài và các hệ sinh thái, quản lý và sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên sinh học.

Kỷ niệm 25 năm Công ước Đa dạng sinh học

Năm 2018 đánh dấu kỷ niệm 25 năm ngày Công ước Đa dạng sinh học có hiệu lực. Là công ước toàn cầu về đa dạng sinh học đã được thông qua ngày 22/5/1992 và có hiệu lực vào ngày 29/12/1993, Công ước đến nay đã được 196 nước phê chuẩn, trong đó có Việt Nam. Mục đích của công cụ pháp lý quốc tế này là bảo tồn các dạng tài nguyên sinh học, sử dụng một cách hợp lý các thành phần của đa dạng sinh học và chia sẻ một cách đúng đắn, hợp lý và công bằng lợi nhuận thu được do sử dụng các nguồn tài nguyên di truyền, việc chuyển giao kỹ thuật tiên tiến một cách thích hợp, lưu ý đến các quyền sở hữu về các tài nguyên đó và các kỹ thuật và có nguồn kinh phí thích hợp.

Với sự hỗ trợ của chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và liên chính phủ, người dân bản địa, cộng đồng địa phương, cộng đồng khoa học và các cá nhân, Công ước Đa dạng sinh học đã được áp dụng rộng rãi kể từ khi có hiệu lực trong việc xây dựng hướng dẫn khoa học về bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học; xây dựng và đưa Nghị định thư Cartagena về an toàn sinh học và Nghị định thư Nagoya về tiếp cận nguồn tài nguyên di truyền và chia sẻ công bằng và bình đẳng các lợi ích phát sinh từ việc sử dụng chúng có hiệu lực; đồng thời tạo và thực hiện các chiến lược quốc gia và kế hoạch hành động để bảo vệ đa dạng sinh học.

Sau khi áp dụng Kế hoạch chiến lược 2011 – 2020 về đa dạng sinh học, các Bên tham gia Công ước đã có những tiến bộ đáng kể để đạt được nhiều trong số 20 mục tiêu, được gọi là Mục tiêu Aichi về đa dạng sinh học. Kế hoạch chiến lược đầy tham vọng nhưng giàu tính thực tiễn này là một khuôn khổ linh hoạt cho việc thiết lập các mục tiêu quốc gia và khu vực, đồng thời thúc đẩy việc thực hiện chặt chẽ và hiệu quả 3 mục tiêu của Công ước. Kế hoạch nhằm thực hiện các biện pháp hiệu quả và cấp bách để ngăn chặn tình trạng mất đa dạng sinh học, để bảo đảm rằng vào năm 2020 các hệ sinh thái vẫn tồn tại bền vững và tiếp tục cung cấp các dịch vụ thiết yếu, bảo đảm sự đa dạng cho các sự sống trên trái đất, góp phần vào sự an toàn của con người và xóa đói giảm nghèo.

Kỷ niệm 25 năm ra đời Công ước Đa dạng sinh học, vì vậy, là dịp để làm nổi bật nỗ lực nhằm đạt được các mục tiêu ở cấp quốc gia và toàn cầu. Đây cũng là một cơ hội để nhìn về tương lai và bắt đầu suy nghĩ về Kế hoạch chiến lược 2011 – 2020 về đa dạng sinh học.

Trong thông điệp đưa ra nhân ngày kỷ niệm này, Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres nêu rõ: Sự phong phú của đa dạng cuộc sống trên trái đất là điều cần thiết cho sự thịnh vượng của các thế hệ hiện tại và tương lai. Đó là lý do tại sao, 25 năm trước, các quốc gia trên thế giới đã đi đến một thỏa thuận về Công ước Đa dạng sinh học. Thực hiện 3 mục tiêu chính của Công ước đóng vai trò quan trọng, là việc làm không thể thiếu để đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững của chúng ta.

Theo nhà lãnh đạo cấp cao của Liên hợp quốc, bảo vệ và phục hồi các hệ sinh thái và tiếp cận các dịch vụ hệ sinh thái là cần thiết để xóa đói giảm nghèo. Việc giảm thiểu tình trạng phá rừng và suy thoái đất, tăng trữ lượng các-bon trong rừng, đất khô, đồng cỏ và đất canh tác cũng rất cần thiết để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Và bảo vệ đa dạng sinh học rừng và lưu vực sông giúp thúc đẩy nguồn cung cấp nước sạch và phong phú. Đây chỉ là một số lợi ích của đa dạng sinh học. Tuy nhiên, mặc dù chúng ta đều thấu hiểu tất cả điều này song tình trạng mất đa dạng sinh học vẫn tiếp diễn trên toàn thế giới. Để chống lại tình trạng này, cần phải đẩy mạnh những nỗ lực và thành công đạt được. Năm 2018, các Bên tham gia Công ước Đa dạng sinh học sẽ bắt đầu làm việc về một kế hoạch hành động mới để bảo đảm rằng, vào năm 2050, đa dạng sinh học có giá trị, được bảo tồn, khôi phục và sử dụng hợp lý vì lợi ích của tất cả mọi người. “Cả thế giới phải tham gia vào nỗ lực này. Vào Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học năm nay, tôi kêu gọi các chính phủ, doanh nghiệp và cả cộng đồng quốc tế cùng hành động để bảo vệ thiên nhiên. Tương lai của chúng ta phụ thuộc vào điều đó” – Tổng thư ký António Guterres nhấn mạnh./.